11/8/2020
ΓΑΝΟΔΕΡΜΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ
ΓΑΝΟΔΕΡΜΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ
|
Μία από τις πιο συνηθισμένες ερωτήσεις που δέχομαι είναι εάν το γανόδερμα βοηθάει στην απώλεια βάρους.
Θεωρώ ότι η αρχή αυτής της ιστορίας βρίσκεται το 2015, όταν μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό nature communications έδειξε ότι το Γανόδερμα λούσιντουμ (Ganoderma lucidum) μείωσε το σωματικό βάρος, την φλεγμονή και την αντίσταση στην ινσουλίνη σε ποντίκια που τρέφονταν με δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. |
Η μελέτη αυτή τράβηξε τα φώτα των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης περισσότερο από ότι συνηθίζεται για μελέτες που αφορούν το γανόδερμα.
Μάλιστα το BBC έγραψε και σχετικό άρθρο για την εν λόγω μελέτη με τίτλο Mushroom used in Chinese medicine 'slows weight gain', το οποίο με την σειρά του οδήγησε σε ένα άρθρο από την μεγαλύτερη ιστοσελίδα υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου, το NHS, με τίτλο Mushroom supplement could be one way to tackle obesity.
Γιατί όμως ;
Γιατί μία μελέτη που έγινε σε ποντίκια - όχι σε ανθρώπους, και άρα σημαίνει ότι χρειάζεται να διατηρούμε μία επιφυλακτικότητα για την ερμηνεία που θα δώσουμε - αποτέλεσε αντικείμενο συζητήσεων περισσότερο από τις υπόλοιπες 206 μελέτες που δημοσιεύτηκαν για το γανόδερμα το 2015, μεταξύ αυτών και μελέτες που έγιναν σε ανθρώπους και έδειξαν σημαντικές ευεργετικές επιδράσεις στην ινομυαλγία και στην περιοδοντίτιδα ;
Η απάντηση είναι απλή :
Οτιδήποτε έχει να κάνει με την απώλεια βάρους είναι σίγουρο ότι θα τραβήξει την προσοχή των ανθρώπων.
Όταν ένα τρόφιμο υπόσχεται μια κομψή σιλουέτα, τότε σίγουρα έχει διαφορετική αντιμετώπιση από τους ανθρώπους.
Βέβαια, υπάρχουν και άλλοι λόγοι που εξηγούν αυτήν την διαφορετική μεταχείριση. Πιο συγκεκριμένα :
Α. Η παχυσαρκία έχει εξελιχθεί σε παγκόσμια πανδημία, και όχι μόνο επηρεάζει σημαντικά την υγεία, αλλά επίσης μειώνει δραματικά τη διάρκεια ζωής των ανθρώπων (τουλάχιστον κατά 10 χρόνια), ενώ
Β. υπάρχουν και σοβαρά ζητήματα όπως:
1. Παιδιά κάτω των 10 ετών (ανεξάρτητα από το εάν είναι παχύσαρκα ή όχι) έχουν υπερδιπλάσιο κίνδυνο να γίνουν παχύσαρκα κατά την ενήλικη ζωή, εάν στην οικογένεια υπάρχει γονική παχυσαρκία.
2. ο δεύτερος παράγοντας για ογκογένεση, μετά το κάπνισμα, είναι η παχυσαρκία. Επίσης, o αυξημένος Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο κοινών και λιγότερο κοινών κακοηθειών, ενώ η παχυσαρκία έχει στενή συσχέτιση με τουλάχιστον 20 διαφορετικούς καρκίνους.
3. η παχυσαρκία είναι παράγοντας κινδύνου για Αλτσχάιμερ (εγκέφαλος 5) και Πάρκινσον με γνωστική εξασθένηση.
4. η παχυσαρκία είναι ένας ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση ψωρίασης.
5. η παχυσαρκία είναι ένας από τους πρωταρχικούς παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις, όπως είναι π.χ. η αθηροσκλήρωση, η κολπική μαρμαρυγή, η στεφανιαία νόσος, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η καρδιακή ανεπάρκεια, η υπέρταση κ.ά.
6. η παχυσαρκία είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για τύπου 2 διαβήτη και ευθύνεται για το 80-90% των ασθενών.
7. η παχυσαρκία σχετίζεται με κατάθλιψη, η οποία θεωρώ ότι αποδίδεται εν μέρει στο κοινωνικό στίγμα και στη διάκριση λόγω του βάρους (weight stigma). Τα άτομα που ζουν με την παχυσαρκία χρειάζονται στήριξη, όπως ακριβώς και τα άτομα που ζουν με οποιαδήποτε άλλη χρόνια νόσο. Ωστόσο, επειδή στην παρούσα φάση δεν έχουμε όλοι οι ανθρωποι την απαιτούμενη παιδεία για να γίνει αντιληπτό αυτό, η τρέχουσα πραγματικότητα είναι ότι η αντιμετώπιση του κοινωνικού στίγματος λόγω του βάρους μπορεί να γίνει μόνο μέσω της απώλειας βάρους.
8. η παχυσαρκία συμβάλλει στην εμφάνιση και στην εξέλιξη των αυτοάνοσων παθήσεων.
Δυστυχώς, αυτή η λίστα συνεχίζεται δεδομένου ότι υπάρχουν αρκετές ακόμα παθήσεις για τις οποίες η παχυσαρκία αποτελεί παράγοντα κινδύνου.
Συνεπώς, οτιδήποτε μπορεί να προστεθεί στην φαρέτρα μας για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι καλοδεχούμενο.
Στην Ελλάδα, το 44% των ανδρών και το 40% των γυναικών - δηλαδή σχεδόν 1 στα 2 ενήλικα άτομα - πρόκειται να είναι παχύσαρκο (Δείκτης Μάζας Σώματος μεγαλύτερος του 30) μέχρι το 2030, προειδοποιεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ενώ εάν στα παχύσαρκα άτομα προσθέσουμε και τα υπέρβαρα άτομα (Δείκτης Μάζας Σώματος μεταξύ 25 και 30), τότε η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο δραματική.
Επιστρέφοντας στο γανόδερμα, το ερώτημα παραμένει:
μπορεί να βοηθήσει στην απώλεια βάρους ;
Η απάντηση είναι ότι μπορεί να βοηθήσει έμμεσα - και όχι άμεσα - με τέσσερις τρόπους:
Α. Το γανόδερμα εμφανίζει αντιφλεγμονώδεις δραστικότητες, το οποίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένου ότι η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού.
Β. Τα πρεβιοτικά συμβάλλουν :
- στην υγεία του μικροβιώματος του εντέρου,
- στην διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, και
- στον έλεγχο παραγόντων που σχετίζονται με την παχυσαρκία.
Tα πρεβιοτικά χαρακτηριστικά του γανόδερμα λούσιντουμ έχουν επαληθευτεί.
Γ. η παχυσαρκία αυξάνει το οξειδωτικό στρες στον ανθρώπινο οργανισμό, και το γανόδερμα μπορεί να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης μέσω της αντιοξειδωτικής του δράσης.
Δ. εάν το υπέρβαρο ή παχύσαρκο άτομο έχει εμφανίζει και κάποια από τις προαναφερόμενες παθήσεις, τότε μπορεί να αναμένει ευεργετικές επιδράσεις.
Πιο συγκεκριμένα, το γανόδερμα δρα ευεργετικά :
- στις καρδιοπάθειες (όπως είναι η αθηροσκλήρωση, και η στεφανιαία νόσος),
- στον τύπου 2 διαβήτη,
- στην ψωρίαση, και
- στον καρκίνο.
Όσον αφορά την άμεση βοήθεια - δηλαδή την απώλεια βάρους - δεν έχουν διενεργηθεί ακόμα σχετικές επιστημονικές μελέτες σε ανθρώπους
Ωστόσο, εάν κρίνω από το γεγονός ότι από το 2015 και μετά διενεργήθηκαν και άλλες τρεις μελέτες (Απρίλιος 2019, Φεβρουάριος και Μάρτιος 2020), οι οποίες έδειξαν ότι το γανόδερμα είχε ευεργετικές επιδράσεις στο βάρος και στο σπλαχνικό λίπος, τότε θεωρώ ότι σύντομα θα υπάρξει και ανθρώπινη μελέτη που θα διερευνά τις επιδράσεις που έχει το γανόδερμα στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.
Επίσης, από την προσωπική μου εμπειρία όλα αυτά τα χρόνια έχω δει ότι το γανόδερμα οδηγεί σε μικρή απώλεια βάρους, την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι που επιδιώκουν αδυνάτισμα δεν την θεωρούν σημαντική.
Πιο συγκεκριμένα:
- Θυμάμαι την περίπτωση μίας κυρίας, η οποία έχασε 15 κιλά. Ωστόσο, δεν μού έχει ξανααναφερθεί κάτι παρόμοιο, το οποίο σημαίνει ότι απλά έτυχε.
- Το σύνηθες είναι να υπάρχει απώλεια βάρους κατά 2-3 κιλά, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις ανθρώπων που δεν μειώθηκε το βάρος τους.
Σε κάθε περίπτωση, το γανόδερμα δεν το είχαν προμηθευτεί για την απώλεια βάρους, αλλά για να βοηθηθούν συμπληρωματικά σε άλλα θέματα υγείας που τους απασχολούσαν.
Εναλλακτικά, ένα πολλά υποσχόμενο μανιτάρι για την απώλεια βάρους είναι το Πόρια κόκος, το οποίο σε μελέτη που διενεργήθηκε το 2018 σε ανθρώπους έδειξε απώλεια βάρους κατά 14,7 κιλά.
Αναφέρω πολλά υποσχόμενο διότι αυτήν την μελέτη την εντόπισα μόλις πριν 1 μήνα, στις 11 Ιουλίου, και ακόμα δεν έχω περιπτώσεις ανθρώπων που να το έχουν προμηθευτεί για απώλεια βάρους.
Σε κάθε περίπτωση, το Πόρια κόκος και όλα τα άλλα συμπληρώματα διατροφής είναι αυτό που λέει το όνομα τους : "συμπληρώματα", και χρησιμοποιούνται μαζί με όλες τις άλλες ενέργειες που κάνουμε, και είναι οι εξής:
Α. σωστά σχεδιασμένη και εξατομικευμένη διατροφή, σύμφωνα με την ηλικία σας, τις ανάγκες σας και τον τρόπο ζωής σας, από Διαιτολόγος - Διατροφολόγο 4ετούς φοίτησης
Εάν αναζητάτε διατροφή χωρίς περιορισμό θερμίδων, τότε διαβάστε αυτήν την μελέτη. Ίσως είναι αυτό που ψάχνετε διότι είναι η μοναδική διατροφή που έχει αποδειχτεί σε τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη ότι μπορεί να αδυνατίσει χωρίς περιορισμό θερμίδων.
Β. συμπεριφορικές τεχνικές.
Για παράδειγμα, όταν σχολάω από την εργασία μου, σταματάω να επιλέγω τον δρόμο που περνάει μπροστά από το ζαχαροπλαστείο. Επίσης, πηγαίνω στο σούπερ μαρκετ μόνο όταν έχω φάει, ποτέ με άδειο στομάχι καθώς και άλλες.
Γ. αναζήτηση της πραγματικής αιτίας που οδηγεί στην υπερφαγία.
Για παράδειγμα, όταν έχω προβλήματα με την οικογένεια μου ή την εργασία μου, και αποφεύγω να τα αντιμετωπίσω, καταφεύγοντας στο φαγητό.
Δ. Άγχος.
Έχει αποδειχτεί ότι το άγχος δεν βοηθάει στην απώλεια βάρους. Απεναντίας.
Ε. καθημερινό περπάτημα, ιδανικά μαζί με ασκήσεις αντίστασης.
Συμβουλευτείτε τον ιατρό σας ή απόφοιτο ΤΕΦΑΑ.
Επίσης, ένα καλό σημείο αναφοράς είναι οι Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Θεραπευτική Άσκηση ως Συμπληρωματική Θεραπεία από το Υπουργείο Υγείας, τις οποίες μπορείτε να κατεβάσετε στον υπολογιστή σας.
Μάλιστα το BBC έγραψε και σχετικό άρθρο για την εν λόγω μελέτη με τίτλο Mushroom used in Chinese medicine 'slows weight gain', το οποίο με την σειρά του οδήγησε σε ένα άρθρο από την μεγαλύτερη ιστοσελίδα υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου, το NHS, με τίτλο Mushroom supplement could be one way to tackle obesity.
Γιατί όμως ;
Γιατί μία μελέτη που έγινε σε ποντίκια - όχι σε ανθρώπους, και άρα σημαίνει ότι χρειάζεται να διατηρούμε μία επιφυλακτικότητα για την ερμηνεία που θα δώσουμε - αποτέλεσε αντικείμενο συζητήσεων περισσότερο από τις υπόλοιπες 206 μελέτες που δημοσιεύτηκαν για το γανόδερμα το 2015, μεταξύ αυτών και μελέτες που έγιναν σε ανθρώπους και έδειξαν σημαντικές ευεργετικές επιδράσεις στην ινομυαλγία και στην περιοδοντίτιδα ;
Η απάντηση είναι απλή :
Οτιδήποτε έχει να κάνει με την απώλεια βάρους είναι σίγουρο ότι θα τραβήξει την προσοχή των ανθρώπων.
Όταν ένα τρόφιμο υπόσχεται μια κομψή σιλουέτα, τότε σίγουρα έχει διαφορετική αντιμετώπιση από τους ανθρώπους.
Βέβαια, υπάρχουν και άλλοι λόγοι που εξηγούν αυτήν την διαφορετική μεταχείριση. Πιο συγκεκριμένα :
Α. Η παχυσαρκία έχει εξελιχθεί σε παγκόσμια πανδημία, και όχι μόνο επηρεάζει σημαντικά την υγεία, αλλά επίσης μειώνει δραματικά τη διάρκεια ζωής των ανθρώπων (τουλάχιστον κατά 10 χρόνια), ενώ
Β. υπάρχουν και σοβαρά ζητήματα όπως:
1. Παιδιά κάτω των 10 ετών (ανεξάρτητα από το εάν είναι παχύσαρκα ή όχι) έχουν υπερδιπλάσιο κίνδυνο να γίνουν παχύσαρκα κατά την ενήλικη ζωή, εάν στην οικογένεια υπάρχει γονική παχυσαρκία.
2. ο δεύτερος παράγοντας για ογκογένεση, μετά το κάπνισμα, είναι η παχυσαρκία. Επίσης, o αυξημένος Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο κοινών και λιγότερο κοινών κακοηθειών, ενώ η παχυσαρκία έχει στενή συσχέτιση με τουλάχιστον 20 διαφορετικούς καρκίνους.
3. η παχυσαρκία είναι παράγοντας κινδύνου για Αλτσχάιμερ (εγκέφαλος 5) και Πάρκινσον με γνωστική εξασθένηση.
4. η παχυσαρκία είναι ένας ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση ψωρίασης.
5. η παχυσαρκία είναι ένας από τους πρωταρχικούς παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις, όπως είναι π.χ. η αθηροσκλήρωση, η κολπική μαρμαρυγή, η στεφανιαία νόσος, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η καρδιακή ανεπάρκεια, η υπέρταση κ.ά.
6. η παχυσαρκία είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για τύπου 2 διαβήτη και ευθύνεται για το 80-90% των ασθενών.
7. η παχυσαρκία σχετίζεται με κατάθλιψη, η οποία θεωρώ ότι αποδίδεται εν μέρει στο κοινωνικό στίγμα και στη διάκριση λόγω του βάρους (weight stigma). Τα άτομα που ζουν με την παχυσαρκία χρειάζονται στήριξη, όπως ακριβώς και τα άτομα που ζουν με οποιαδήποτε άλλη χρόνια νόσο. Ωστόσο, επειδή στην παρούσα φάση δεν έχουμε όλοι οι ανθρωποι την απαιτούμενη παιδεία για να γίνει αντιληπτό αυτό, η τρέχουσα πραγματικότητα είναι ότι η αντιμετώπιση του κοινωνικού στίγματος λόγω του βάρους μπορεί να γίνει μόνο μέσω της απώλειας βάρους.
8. η παχυσαρκία συμβάλλει στην εμφάνιση και στην εξέλιξη των αυτοάνοσων παθήσεων.
Δυστυχώς, αυτή η λίστα συνεχίζεται δεδομένου ότι υπάρχουν αρκετές ακόμα παθήσεις για τις οποίες η παχυσαρκία αποτελεί παράγοντα κινδύνου.
Συνεπώς, οτιδήποτε μπορεί να προστεθεί στην φαρέτρα μας για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι καλοδεχούμενο.
Στην Ελλάδα, το 44% των ανδρών και το 40% των γυναικών - δηλαδή σχεδόν 1 στα 2 ενήλικα άτομα - πρόκειται να είναι παχύσαρκο (Δείκτης Μάζας Σώματος μεγαλύτερος του 30) μέχρι το 2030, προειδοποιεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ενώ εάν στα παχύσαρκα άτομα προσθέσουμε και τα υπέρβαρα άτομα (Δείκτης Μάζας Σώματος μεταξύ 25 και 30), τότε η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο δραματική.
Επιστρέφοντας στο γανόδερμα, το ερώτημα παραμένει:
μπορεί να βοηθήσει στην απώλεια βάρους ;
Η απάντηση είναι ότι μπορεί να βοηθήσει έμμεσα - και όχι άμεσα - με τέσσερις τρόπους:
Α. Το γανόδερμα εμφανίζει αντιφλεγμονώδεις δραστικότητες, το οποίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένου ότι η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού.
Β. Τα πρεβιοτικά συμβάλλουν :
- στην υγεία του μικροβιώματος του εντέρου,
- στην διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, και
- στον έλεγχο παραγόντων που σχετίζονται με την παχυσαρκία.
Tα πρεβιοτικά χαρακτηριστικά του γανόδερμα λούσιντουμ έχουν επαληθευτεί.
Γ. η παχυσαρκία αυξάνει το οξειδωτικό στρες στον ανθρώπινο οργανισμό, και το γανόδερμα μπορεί να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης μέσω της αντιοξειδωτικής του δράσης.
Δ. εάν το υπέρβαρο ή παχύσαρκο άτομο έχει εμφανίζει και κάποια από τις προαναφερόμενες παθήσεις, τότε μπορεί να αναμένει ευεργετικές επιδράσεις.
Πιο συγκεκριμένα, το γανόδερμα δρα ευεργετικά :
- στις καρδιοπάθειες (όπως είναι η αθηροσκλήρωση, και η στεφανιαία νόσος),
- στον τύπου 2 διαβήτη,
- στην ψωρίαση, και
- στον καρκίνο.
Όσον αφορά την άμεση βοήθεια - δηλαδή την απώλεια βάρους - δεν έχουν διενεργηθεί ακόμα σχετικές επιστημονικές μελέτες σε ανθρώπους
Ωστόσο, εάν κρίνω από το γεγονός ότι από το 2015 και μετά διενεργήθηκαν και άλλες τρεις μελέτες (Απρίλιος 2019, Φεβρουάριος και Μάρτιος 2020), οι οποίες έδειξαν ότι το γανόδερμα είχε ευεργετικές επιδράσεις στο βάρος και στο σπλαχνικό λίπος, τότε θεωρώ ότι σύντομα θα υπάρξει και ανθρώπινη μελέτη που θα διερευνά τις επιδράσεις που έχει το γανόδερμα στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.
Επίσης, από την προσωπική μου εμπειρία όλα αυτά τα χρόνια έχω δει ότι το γανόδερμα οδηγεί σε μικρή απώλεια βάρους, την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι που επιδιώκουν αδυνάτισμα δεν την θεωρούν σημαντική.
Πιο συγκεκριμένα:
- Θυμάμαι την περίπτωση μίας κυρίας, η οποία έχασε 15 κιλά. Ωστόσο, δεν μού έχει ξανααναφερθεί κάτι παρόμοιο, το οποίο σημαίνει ότι απλά έτυχε.
- Το σύνηθες είναι να υπάρχει απώλεια βάρους κατά 2-3 κιλά, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις ανθρώπων που δεν μειώθηκε το βάρος τους.
Σε κάθε περίπτωση, το γανόδερμα δεν το είχαν προμηθευτεί για την απώλεια βάρους, αλλά για να βοηθηθούν συμπληρωματικά σε άλλα θέματα υγείας που τους απασχολούσαν.
Εναλλακτικά, ένα πολλά υποσχόμενο μανιτάρι για την απώλεια βάρους είναι το Πόρια κόκος, το οποίο σε μελέτη που διενεργήθηκε το 2018 σε ανθρώπους έδειξε απώλεια βάρους κατά 14,7 κιλά.
Αναφέρω πολλά υποσχόμενο διότι αυτήν την μελέτη την εντόπισα μόλις πριν 1 μήνα, στις 11 Ιουλίου, και ακόμα δεν έχω περιπτώσεις ανθρώπων που να το έχουν προμηθευτεί για απώλεια βάρους.
Σε κάθε περίπτωση, το Πόρια κόκος και όλα τα άλλα συμπληρώματα διατροφής είναι αυτό που λέει το όνομα τους : "συμπληρώματα", και χρησιμοποιούνται μαζί με όλες τις άλλες ενέργειες που κάνουμε, και είναι οι εξής:
Α. σωστά σχεδιασμένη και εξατομικευμένη διατροφή, σύμφωνα με την ηλικία σας, τις ανάγκες σας και τον τρόπο ζωής σας, από Διαιτολόγος - Διατροφολόγο 4ετούς φοίτησης
Εάν αναζητάτε διατροφή χωρίς περιορισμό θερμίδων, τότε διαβάστε αυτήν την μελέτη. Ίσως είναι αυτό που ψάχνετε διότι είναι η μοναδική διατροφή που έχει αποδειχτεί σε τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη ότι μπορεί να αδυνατίσει χωρίς περιορισμό θερμίδων.
Β. συμπεριφορικές τεχνικές.
Για παράδειγμα, όταν σχολάω από την εργασία μου, σταματάω να επιλέγω τον δρόμο που περνάει μπροστά από το ζαχαροπλαστείο. Επίσης, πηγαίνω στο σούπερ μαρκετ μόνο όταν έχω φάει, ποτέ με άδειο στομάχι καθώς και άλλες.
Γ. αναζήτηση της πραγματικής αιτίας που οδηγεί στην υπερφαγία.
Για παράδειγμα, όταν έχω προβλήματα με την οικογένεια μου ή την εργασία μου, και αποφεύγω να τα αντιμετωπίσω, καταφεύγοντας στο φαγητό.
Δ. Άγχος.
Έχει αποδειχτεί ότι το άγχος δεν βοηθάει στην απώλεια βάρους. Απεναντίας.
Ε. καθημερινό περπάτημα, ιδανικά μαζί με ασκήσεις αντίστασης.
Συμβουλευτείτε τον ιατρό σας ή απόφοιτο ΤΕΦΑΑ.
Επίσης, ένα καλό σημείο αναφοράς είναι οι Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Θεραπευτική Άσκηση ως Συμπληρωματική Θεραπεία από το Υπουργείο Υγείας, τις οποίες μπορείτε να κατεβάσετε στον υπολογιστή σας.